Sjón
em 30 de abril de 2020
Sjón
em 30 de abril de 2020
Quem és? De onde vens? Aonde vais?
Essas três perguntas são o fundamento da existência humana, devendo, portanto, também constituir as principais temáticas de todas as artes. Via de regras, elas repousam nas profundezas e a maior parte do público não precisa começar seu dia fazendo-se essas perguntas, não precisa deter-se ao meio dia e voltar a perguntar-se, tampouco precisa fazer-se essas perguntas antes de dormir. Isso, quando o cotidiano é estável e cada qual lida com as suas coisas. A sociedade segue batendo no seu ritmo saltitante, com o paz e a tranquilidade que se apresentam e com os debates e embates corriqueiros, não havendo nenhuma razão premente para se aborrecer quebrando a cabeça em torno dessas antigas questões existenciais. Convivemos com essas questões com a mesma facilidade com que recalcamos a consciência da mortalidade humana.
No entanto, essas questões estão à nossa volta do despertar até o adormecer. Elas ecoam em toda a música, assistimos aos indivíduos sob o jugo dessas questões nos filmes e nas peças de teatro, depreendemos essas questões dos poemas e das narrativas, elas encontram-se no silêncio entre cada quadrinho das HQs, elas nos envolvem na obra dos estilistas e dos arquitetos, as levamos em nossos dedos e as trazemos aos nossos lábios, as acompanhamos nos movimentos dos dançarinos e identificamos a sua presença nas criações dos artistas plásticos, para citar apenas um punhado de exemplos. Isso, porque os artistas jamais conseguem se esquivar dessas três perguntas. E suas tentativas de respondê-las estão tão arraigadas em suas obras como na vida humana em que elas se inserem. Portanto, toda e qualquer obra de arte contém a memória do que é ser um ser humano na época em que foi criada.
Mas voltando àquelas perguntas: uma das questões que se apresentam amiúde no âmbito das artes é “qual é o valor da arte nas sociedades humanas?” Contudo, ao contrário do que poderíamos imaginar, mais do que os outros, são os próprios artistas os que se fazem essa pergunta. Haver-se com as dúvidas quanto ao próprio propósito, e à própria excelência, é um dos principais combustíveis de quem lida com a criação artística. Acredito que muitos artistas estejam se sentido tocados pela intensidade com que suas obras vêm sendo requisitadas como entretenimento e como revigorante espiritual nos dias difíceis que estamos vivendo nesse momento — pelo fato de que os cidadãos tenham se dado conta de que nessas obras há um tesouro com o qual podiam contar.
Depois que o perigo passar, será, por exemplo, nos movimentos dos bailarinos que iremos relembrar o confinamento, na velocidade dos jogos para computador que iremos recapitular o temor, na voz dos cantores que iremos chorar os que morreram, na poesia que iremos encontrar esperança.
As artes vão continuar nos ajudando a rememorar donde viemos, quem somos e aonde vamos. Pois elas são a nossa memória comum do que é ser um ser frágil e eternamente questionador: o ser humano.
Listin að muna
Hver ertu? Hvaðan kemurðu? Hvert ætlarðu?
Þessar þrjár spurningar liggja til grundvallar mannlegri tilveru og því hljóta þær einnig að vera helsta viðfangsefni allra lista. Yfirleitt hvíla þær í djúpinu og þorri almennings þarf ekki hefja daginn á því að spyrja þeirra, þarf ekki að staldra við um hádegið og spyrja þeirra aftur, né þarf hann að spyrja þeirra fyrir svefninn. Hversdagurinn er þá stöðugur og hver iðjar við sitt. Samfélagið tifar áfram í sínum brokkgenga takti, með þeim friði og hvíld sem bjóðast og þeim rökræðum og átökum sem eðlileg eru, og engin krefjandi ástæða er til þess að þreyta sig á heilabrotum um þessar gömlu tilvistarspurningar. Við lifum með þeim jafn auðveldlega og við bægjum frá okkur meðvitundinni um dauðleika mannsins.
Um leið eru þær allt í kringum okkur frá morgni til kvölds. Það ómar af þeim í allri tónlist, við sjáum fólk á valdi þeirra í kvikmyndum og leikritum, lesum þær úr ljóðum og sögum, þær eru í þögninni milli ramma teiknimyndasögunnar, við erum umlukin þeim í verkum fatahönnuða og arkitekta, berum þær á fingrum okkar og berum þær að vörum okkar, við fylgjum þeim í hreyfingum dansarans og greinum mark þeirra á efniviði myndlistarmannsins, svo fáein dæmi séu tekin. Því listafólk kemst aldrei undan spurningunum þremur. Og tilraunir þess til að svara þeim eru jafn bundnar í verk þess og mannlífið sem þau eru hluti af. Þannig geyma öll listaverk minningu um hvernig það var að vera manneskja á þeim tíma sem þau voru sköpuð.
Svo haldið sé áfram með spurningar. Ein af þeim spurningum sem oft eru uppi þegar listirnar eru annars vegar er sú hvers virði þær séu í mannlegu samfélagi. En þvert á það sem maður gæti haldið þá er það listafólkið sjálft sem spyr hennar oftar en nokkrir aðrir. Glíman við efann um eigin tilgang og ágæti er eitt helsta eldsneyti þeirra sem fást við að skapa. Ég held því að margt listafólk sé snortið af hversu mikið hefur verið leitað í verk þess til afþreyingar og andlegs styrks á þeim erfiðleikadögum sem við lifum núna — að landsmenn mundu að þar var sjóður sem mátti sækja í.
Þegar hættan líður hjá verður það meðal annars í hreyfingum dansarans sem við munum þekkja aftur innilokunina, í hraða tölvuleiksins sem við rifjum upp óttann, í söngröddinni sem við syrgjum þá sem létust, í ljóðinu sem við finnum vonina.
Listirnar munu áfram hjálpa okkur að muna hvaðan við komum, hver við erum og hvert við ætlum. Þær eru sameiginlegt minni okkar um hvað það er að vera sú brothætta og sí spyrjandi lífvera, manneskjan.
Texto de Sjón, pseudônimo do escritor islandês Sigurjón B. Sigurðsson, autor dos romances ‘Pela Boca da Baleia’ (Tusquets) e ‘A raposa sombria’ (Hedra) e ganhador do prêmio de literatura do Conselho Nórdico em 2005. Tradução para o português de Luciano Dutra, tradutor de literatura nórdica e vive em Reykjavík, na Islândia.
Imagem: ilustração de Benedikt Gröndal, poeta, escritor e naturalista islandês do século 19.
0 Comments